علینقی وزیری

متولد 1266 ، وفات 18 شهریور 1358
موسیقی ‌دان ، آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگ سازی در موسیقی ایرانی .
علینقی وزیری

پدر او موسی وزیری افسر قزاقخانه و مادرش بی ‌بی‌ خانم استرآبادی ، بنیان ‌گذار اولین دبستان دخترانه و نویسنده بود . دیگر فرزندان این خانواده ، فتحعلی ، حسنعلی ( نقاش و شاگرد کمال الملک ) ، مولود ( موسس مدرسه ی دخترانه و معلم ) ، خدیجه افضل ( روزنامه نگار ، معلم و فعال حقوق زنان ) ، علی اصغر ، علیرضا و بودند . علینقی از 14 سالگی با موسیقی آشنا شد و نزد دکتر حسینعلی قزل ایاق (دایی اش ) ، مقدمات نواختن تار را آموخت . برادر کوچک تر او حسنعلی خان در جایی گفته بود که برادرم هر جا که ساز می‌ دید نمونه ‌ای از آن را برای خود تهیه می‌ کرد و به تدریج اتاقش پر از ساز شده بود ، اما او به ویولن و تار علاقه ی بیشتری داشت .
علینقی پس از ورود به ارتش در میان افسران دسته ی موزیک از سلیمان خان ارمنی درس موزیک نظام گرفت و با دوستش مطیع الدوله حجازی ( نوازنده ی ویولون ) شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه ی سن لویی بود و به آنان موسیقی علمی غربی و ارگ می‌ آموخت . وزیری قبل از آن که به اروپا مسافرت کند ، بعضی سازها را می ‌نواخت و از مقدمات موسیقی نظری و خط موسیقی هم اطلاع داشت . سپس به وسیله ی صمصام الملک بیات که تمام هزینه ی اقامت چند ساله اش در اروپا را تقبل نمود ، به پاریس ( فرانسه ) مسافرت کرد و مدت سه سال در آموزشگاه عالی موسیقی به تحصیل علم هماهنگی و آواز مشغول شد و در خارج از مدرسه هم در رشته ‌های مختلف موسیقی ، مطالعاتی کرد . وزیری سپس به آلمان رفت و دو سال در هنرستان عالی موسیقی برلین ( موزیک هوخشوله ) در کلاس ‌های مختلف شرکت کرد .
پس از ورود به ایران ، نخستین مدرسه ی موسیقی را در اسفند 1302 برپا کرد و در سال 1303 کلوپ موزیکال را تأسیس کرد که در آن هفته‌ ای یک بار با شاگردان خود کنسرت می ‌داد . وی در سال 1304 اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ ها و سخنرانی ‌هایی در زمینه ی هنر و زیباشناسی موسیقی کرد . مجموعه ی این سخنرانی ‌ها بعدها توسط سعید نفیسی جمع ‌آوری و چاپ شد . همچنین بخشی از نامه نگاری ‌های کلنل با شاگردانش توسط جواد مهدویان ، در کتاب نخستین فرهنگستان ایران به چاپ رسید .
گنجاندن آموزش سرود در برنامه ‌های درسی آموزشگاه ‌ها ، پیشنهاد علینقی وزیری بود که در آموزشگاه ‌های نظامی عملی شد و قریب دو سال هنرآموزانی از طرف آموزشگاه وزیری سرودهای ملی و نظامی را در مدارس مذکور تدریس می‌ کردند .
در سال 1307 ریاست مدرسه ی موزیک به وزیری محول شد و عنوان آن ، به مدرسه ی موسیقی دولتی تبدیل شد که دوره ای 5 ساله داشت و در سال 1312، پنج نفر از این مدرسه فارغ ‌التحصیل شدند . بعدها مدرسه ی موسیقی دولتی وسعت یافت و نام آن به مدرسه ی عالی موسیقی و سپس هنرستان موسیقی تبدیل گردید و شامل دو دوره ی متوسطه و عالی شد . از ابتدای مهر 1313 وزیری در اثر جدیت در امر آموزش موسیقی توانست تدریس سرود را در برنامه ی درسی آموزش و پرورش دوره ی دبستان بگنجاند .
علینقی وزیری دو بار به وسیله ی کمپانی‌ های پولیفون و بدافون مقداری صفحه ضبط کرد . این صفحات شامل چندین رنگ و تصنیف به سبک معمول و چند سرود و مارش است . تار تنهای او در این صفحات ، معرف پنجه ی توانای اوست .
او تا آغاز جنگ جهانی دوم ریاست مدرسه ی موسیقی را داشت . وی در این دوران به تألیف کتاب ‌هایی در زمینه ‌های مختلف موسیقی پرداخت و مدتی نیز به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران ، زیباشناسی هنر را تدریس کرد .
وزیری سمفونی نفت را به مناسبت ملی شدن صنعت نفت ایران ساخت که یک بار نیز در همان زمان از رادیو ایران پخش شد .
آخرین مقام دولتی وزیری ریاست شورای عالی موسیقی رادیو در سال 1342 بود و در سال 1344 از خدمات دانشگاهی نیز بازنشسته شد .
علینقی وزیری سرانجام در بامداد روز یکشنبه هجدهم شهریورماه 1358 در 92 سالگی و در بیمارستان جم تهران درگذشت و در مقبره ی خانوادگی به خاک سپرده شد .
آثار علینقی وزیری :
• دستور تار وسه تار ( دو جلد چاپ برلن )
• دستور ویولون ( 2 جلد )
• موسیقی نظری ( 3 بخش )
• در عالم موسیقی و صنعت ( مجموعه خطابه ‌ها )
• تاریخ عمومی هنر و زیباشناسی
• سرودها از پندهای سعدی و مجموعه نوشته ‌های پراکنده ( به کوشش سید علیرضا میرعلی نقی )
• سرودهای مدارس « از پندهای فردوسی » ( 1312 تهران )
• عروض نو
• نظری به موسیقی ایرانی و آوازشناسی ( 1313 تهران )
• نظری مفصل به موسیقی غربی و آکوردشناسی ( 1313 تهران )
• آرمنی موسیقی ربع ‌پرده‌ ای ( « تاریخ تحریر 1314 » )
• دستور جدید تار 1315 ، تهران
• دستور ویولن برای دوره ی مقدماتی ( جلد اول 1315 تهران )
• دستور ویولن شامل آوازهای ایرانی ( جلد دوم 1315 تهران )
• سرودهای مدارس « از پندهای سعدی » ( 1316 تهران )
• سه پیشاهنگ ( 1316 تهران )
• خواندنی ‌های کودکان در پنج جلد ( 1326 تهران )
• مرال جنگل ( 1328 تهران )
• زیباشناسی در هنر و طبیعت ( چاپ دانشگاه تهران 1329 )
• ترجمه ی " زیباشناسی تحلیلی " اثر پی یر گاستالا ( چاپ دانشگاه تهران 1326 )
• تاریخ عمومی هنرهای مصور ( جلد دوم چاپ دانشگاه تهران 1346 )
صفحات گرامافون شامل :
• تکنوازی ‌های تار
• همنوازی ‌ها ( ساز / ارکستر / آواز) از ساخته ‌های خود .
• بازسازی شده ‌ها توسط ارکستر بزرگ رادیو تهران ، به رهبری روح ‌الله خالقی و جواد معروفی .
• قطعه ی بندباز

تصنبف ‌ها :
• زبان عشق در دستگاه افشاری با شعر دکتر حسین گل گلاب
• ناامید در سه گاه با شعر دکتر حسین گل گلاب
• قطعات :
• ره عشق ، سوز من ، کار من ، دو بلبل ، غمگین ، بندباز
• گل ‌های رنگارنگ برنامه ‌های شماره ی 238 ، 257 ، 370 و 451
• دخترک ژولیده
• بندباز
• حاضر باش
• ژیمناستیک موزیکال ( تکنوازی ‌های تار )
• شکایت نی مشتاق و پریشان
• دوست
• " ای وطن " و " بسته ی دام "
اُپرت ‌ها
• اپرت دایی کچل
• اپرت گلرخ
• اپرت شوهر بدگمان
نمایش نامه ‌ها
خانم خوابند و نمایشنامه ی تشک پر قو
علینقی وزیری گام ایرانی را تعدیل مساوی کرد و آن را به 24 ربع‌ پرده ی مساوی تقسیم کرد . بر این اساس برای اولین بار توسط او ، چندصدایی و هارمونی به موسیقی ایران راه یافت و اجرا شد . ابداع علامات عَرَضی سُری و کُرُن جهت ربع پرده های موسیقی ایرانی نیز از ابداعات وی بود .
علینقی وزیری شاگردانی را تربیت کرد که هریک از آن ها در موسیقی ایران نامدار گشتند که از میان آن ها می‌ توان از: ابوالحسن صبا ، روح الله خالقی ، موسی معروفی ، جواد معروفی ، حشمت سنجری ، عبدالعلی وزیری ، علی محمد خادم میثاق ، حسینعلی ملاح و فروتن راد نام برد.