علی معلم دامغانی

محمدعلی معلم دامغانی (زاده 1330 دامغان)، شاعر، ترانه‌سرا و رئیس فرهنگستان هنر است. وی درسال 1380 در نخستین همایش چهره‌های ماندگار، به عنوان چهره ماندگار در عرصه شعر و ادب فارسی برگزیده شد.
محمدعلی معلم دامغانی در دامغان زاده شد. پدر وی علی اصغر نام داشت. او دانش‌آموخته حقوق دانشگاه تهران، شاعر، ترانه سرا و محقق ادبی معاصر است.
«محمدعلی معلم دامغانی» در شمار شاعران نسل اول انقلاب است و بسیاری از شعرهای مطرح دوران انقلاب و دفاع مقدس از سروده‌های اوست، مانند: «این فصل را با من بخوان، باقی فسانه‌ است / این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه‌است…» او مثنوی هجرت را در مدح امام خمینی(ره) سروده‌است. همچنین ترانه‌های بسیاری برای بعضی از خوانندگان مطرح ایران همچون محمد اصفهانی، محمدرضا شجریان و مجید اخشابی سروده‌ که از آن جمله می‌توان به ترانه باران از آلبوم «شب، سکوت، کویر» محمدرضا شجریان اشاره کرد.


////سبک شعری
می‌توان گفت وی با سرودن مثنوی در اوزان بلند و بی‌سابقه، با زبانی غریب و فاخر و کهن، با بهره‌گیری از اندیشه‌ها و اشاره‌های دینی، عرفانی، اساطیری، تاریخی و اجتماعی، با روحی نو کلاسیک [و با توجّه به موسیقی واج‌ها و واژه‌ها و آمیختگی عرفان و حماسه]، مبدع سبک و ساختاری تازه در عرصه مثنوی سرایی شد. معلم از شاعرانی است که دارای زبان و سبک خاص شعری است. استفادهٔ فراوان از عناصر شعری قدیم و انتخاب وزن و قافیه و تقلید و پیروی از قصیده‌سرایان و مثنوی‌سازان دوره‌های کلاسیک (خصوصاً ناصرخسرو)، از ویژگی اشعار اوست. وی از مقتدرترین مثنوی‌سرایان پس‌ از انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رود.
معلم سرودن ترانه و تصنیف را نیز در دفتر کار خود دارد، در ترانه برخلاف مثنوی‌هایش که مخاطب خاص می‌طلبد، خواسته‌های مخاطب عام را درنظر می‌گیرد. اشعار معلم گرچه به‌رویدادی خاص در متن انقلاب اشاره دارد، امّا پس‌ از گذشت سالیان متمادی کهنه نشده و به‌نظر می‌رسد معنای دیگری از آن استنباط شود و به شعر این زمانی بدل شده است.

نمونه ترانه:
«ترانه باران از آلبوم شب، سکوت، کویر محمدرضا شجریان»:

کیهان کلهر در یکی از مصاحبه‎هایش درباره چگونگی سرایش این ترانه می‎گوید: « من خودم رفتم سراغ آقای معلم. از طریق برادرزاده‌شان قراری تنظیم شد و ساعت یک بعدازظهر به دفتر ایشان رفتم و درباره‌ی پیوند کلام و موسیقی خراسان صحبت کردیم، آن‌قدر حرفمان گل ‌انداخت که تا ساعت ده شب طول کشید. به جرأت می‌توانم بگویم شناخت و اطلاعات آقای معلم از نظم و نثر فرهنگ خراسان بی‌نظیر بود. پیش خودم فکر کردم حتی اگر ایشان نتوانند شعری هم برای «بارون» بگویند ایرادی ندارد چراکه من از شخصی آشنا با فرهنگ خراسان دربار‌ه‌ی کلام و پیوندش با موسیقی بسیار آموختم... عامیانه ‌بودن، محلی بودن، صمیمی بودن و هرچه می‌خواستم در این شعر بود؛ من واقعاً از این بابت خوشحال بودم».

ببار ای بارون ببار
با دلُم گریه کن، خون ببار
در شبای تیره چون زلف یار
بهر لیلی چو مجنون ببار
ای بارون

دلا خون شو خون ببار
بر کوه و دشت و هامون ببار
به سرخی لبای سرخ یار
به یاد عاشقای این دیار
به داغ عاشقای بی‎مزار
ای بارون

ببار ای ابر بهار
با دلُم به هوای زلف یار
داد و بیداد از این روزگار
ماهُ دادن به شب‎های تار
ای بارون


****
مسئولیت‌ها

معاون فرهنگی حوزه هنری
عضو شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
رئیس مرکز موسیقی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
در دی 1388 شورای عالی انقلاب فرهنگی، او را به ریاست فرهنگستان هنر برگزید.

وی در زمینه شعر و موسیقی همکاری‌های مؤثری با واحدهای ادبیات، شعر و موسیقی حوزه هنری داشت و به نوعی در برخی از مهم‌ترین تحولات و رخدادهای این سه حوزه این نهاد فرهنگی، هنری دخیل بود.
مدیریت گروه ادبی رادیو، ریاست شورای شعر و موسیقی سازمان صدا و سیما و مشاور هنری ریاست صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران از دیگر فعالیت‌های ایشان است.
علی معلم در زمینه بیدل‌شناسی و نیز شناخت ظرفیت‌ها و ظرافت‌های شعر خاقانی دستی چیره دارد و برخی از درس گفتارهای وی درباره این دو شاعر از تلویزیون پخش شده است.
از مثنوی‎های مهم و معروف علی معلم دامغانی می‎توان به «باور کنیم سکه به نام محمد است»، «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما»، «هجرت»، «هلا ستارۀ احمد، هلا ستارۀ صبح»، «کلیله»، «نی انبان مشرک»، «ماند زین غربت»، «عزای مرتضی» و «زمان آبستن جنگی است، جنگی مثل عاشورا» اشاره کرد.

کتاب‎های علی معلم دامغانی

1. رجعت سرخ ستاره

یگانه مجموعه‎ شعر علی معلم که یک‎بار در سال 1360 منتشر شد و چاپ دوم کتاب باز به «اصرار دیگران» بیست و پنج سال پس از چاپ نخست در سال 1385 به اهتمام دکتر محمدرضا ترکی منتشر شد. در این مجموعه می‎توانید مثنوی‎های انقلابی و دینی درخشان معلم در سال‎های پیش از انقلاب و ابتدای انقلاب و همچنین تعدادی از غزل‎های او را بخوانید. برخلاف مثنوی‎های کتاب که تا هنوز ورد زبان شعر دوستان‎اند، غزل‎های کتاب توفیق چندانی در بین عموم و خصوص مخاطبان ادبیات پیدا نکردند. این کتاب از بهترین نمایندگان پدیده‎ای به نام «شعر انقلاب» و آمیزۀ نبوغ و اعتقاد علی معلم دامغانی است.

2. حیرت دمیده‎ام...
گزیدۀ جستارها و گفتارهای معلم دامغانی (اعم از مقاله، سخنرانی و مصاحبه) که در سال 1388 منتشر شد.

3. شرحه شرحه است صدا در باد
مجموعه‎ای از ترانه‎های علی معلم دامغانی که در سال 1389 منتشر شد.

4. مجلس حر بن یزید ریاحی
یک منظومۀ نیمایی بلند و بسیار زیبا که مانند کتاب قبلی در سال 89 منتشر شد.

5. گزیدۀ اشعار علی معلم دامغانی
این کتاب که به همت محمدکاظم کاظمی، ابوطالب مظفری و محمد نورالهی در ابتدای سال 1393 منتشر شد، گزیده‎ای از شعرهای علی معلم دامغانی در سه قالب مثنوی، قصیده و ترانه است.

6. قرآن هنری و هنر قرآنی
پژوهشی با موضوع قرآن و تمدن اسلامی به قلم علی معلم دامغانی
****
ابیاتی از مقدمۀ مثنویِ «زمان آبستن جنگی است، جنگی مثل عاشورا»

به دریاهای بی‎‏پایاب برگردان صدف‎ها را
به ماهی‎ها، به شهر آب برگردان صدف‎ها را

بگو چیزی که پنهان آرزو دارید، باید شد
بگو ساحل تهیدست است، مروارید باید شد

*

که می‏‎داند که حتی در غرور آب‎سالی‎ها
کنار چشمه خشکیدند، تنگس‎ها و شالی‎ها؟

پدرها نیمه‎شب کشتند بی‏‎خنجر پسرها را
مکاری‏‎ها که برگشتند، آوردند سرها را

زنی در منظر مهتاب، سنجاقی به گیسو زد
چراغ چشم شب‎گردی به قعر باغ سوسو زد

تفنگی عطسه کرد از بام، رشکی توخت بر خشمی‏
دوتاری ضجه کرد از کوه، اشکی سوخت در چشمی

*

به من گفتی که بادآبستنِ خاک‎اند آدم‎ها
و من گفتم ورای حدّ ادراک‎اند آدم‎ها

تو خندیدی که محبوس‌اند و مهجورند ماهی‎ها
و من گفتم که نزدیک‌اند، اگر دورند ماهی‎ها

تو رنجیدی که بی‎مغز است اگر نغز است افسانه‏
و من گفتم برون از پوست‎ها مغز است افسانه...