پرویز یاحقی

پرویز صدیقی پارسی (31 شهریور 1315–13 بهمن 1385)، موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازنده ویلون اهل ایران بود. وی با نام هنری پرویز یاحقی شناخته می‌شود.
پرویز از کودکی نزد دایی خود حسین یاحقی زندگی می‌کرد و موسیقی را نزد او آموخت. او از کودکی با هنرمندان نامداری نظیر ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، و علی‌اکبر شهنازی آشنا شد و مدتی نزد ابوالحسن صبا موسیقی آموخت. او در 9 سالگی در رادیو نوازندگی کرد. نخستین آهنگ او برای غلامحسین بنان در برنامه گلهای رنگارنگ بود به نام «ای امید دل من کجائی»، که هم اکنون نوار آن موجود است.از او تکنوازی‌های بسیاری در برنامه‌های گل‌ها باقی‌مانده که نوار آن موجود است. سبک نوازندگی او بر بسیاری از نوازندگان ویلن تأثیر گذاشت که از آن جمله می‌توان به سیاوش زندگانی، مجتبی میرزاده و بیژن مرتضوی اشاره کرد. باید او را از بی نظیرترین نوازنده‌های ویولون تاریخ ایران دانست.

در گفتگوبی که خانم فروغ بهمن پور نویسنده کتاب چهره های ماندگار با استاد پرویز یاحقی داشته , زندگی خود را چنین بازگو کرده :

ریشه زندگی هر کس در خاطره های کودکی اوست و کودکی شما برای ما جذاب و اسرار آمیز به شرط اینکه خودتان بگویید :

به خاطرم می آید ، سه یا چهار سال بیشتر نداشتم که با انگشتان کوچکم روی آبپاش باغبانی پدرم ضرب می گرفتم و نغماتی که از " دایی هنرمندم " و دوستانش شنیده بودم را زمزمه می کردم ...

دایی من حسین یاحقی استاد ویولون بود و در آن زمان شاگردانی داشت که آن شاگردان برای یادگیری ویولون به منزل ما می آمدند ، این منزل علاوه بر این شاگردان ، محل آمد و شد بزرگان موسیقی ایران مثل : رضا قلی ظلی ، مرتضی محجوبی ، ابو الحسن صبا ، مرتضی نی داود ، شهنازی و رضا محجوبی بود .

پدر بزرگم ، پدر مرحوم حسین یاحقی (که ایشان را ندیدم) موسیقیدان بودند ، مادر من به موسیقی علاقه مند بود و گوشه های موسیقی را می شناخت و مرحوم خانم فرخ القاء ، خاله من ( که استاد دایی من نیز بود ) سنتور را در حد استادی می نواخت . می گفتند که مرحوم حبیب سماعی می آمده و سبک و سیاق نوازندگی وی را بررسی می کرده و یاد می گرفته است وی سازهای تار ، پیانو و کمانچه را نیز می نواخت .

مرحوم استاد یاحقی که علاقه زیاد من را به موسیقی می دید ، از پدرم می خواست که مرا تحت تعلیم خودش در آورد ولی پدرم که از کارمندان عالی رتبه وزارت امور خارجه بود ، با این مسئله مخالفت می کرد البته نه این که با موسیقی بیگانه باشد ، خیر فقط نمی خواست که فرزندش موسیقیدان شود او می خواست من دکتر یا مهندس شوم . اما دایی بدون توجه به خواست پدرم ، دست از راهنمائی و آموزش من بر نمی داشت . کار به جایی رسید که پدرم برای اینکه من را از محیط دور کند ، تصمیم گرفت به بهانه مأموریت اداری مرا از کشور خارج کند .

چشم باز کردم خودم را در بیروت یافتم ، زمانی که از حسین یاحقی ، صبا و ... دور شدم به سختی بیمار شدم . یادم رفت بگویم فلوت کوچکی داشتم که با آن نغمه های موسیقی را تقلید می کردم و پدرم حتی اجازه نداد فلوت را همراه بیاورم .

بیماری من هر روز شکل جدی تری به خود می گرفت ، پدرم که بسیار مرا دوست داشت ، هر روز مرا نزد یک پزشک می برد . بعد از مدتی نزد این پزشک و آن پزشک رفتن ، عاقبت یک دکتر فرانسوی ، پس از معاینات زیادی به پدرم گفت : فرزند خردسال شما از دوری چیزی رنج می برد و از او خواست که هرچه زودتر آن چیز را که از من دور کرده که اگر غیر از این باشد کودک تو از بین می رود .

سه یا چهار سال به سختی گذشت تا این که در آستانه ده سالگی ، با پول توجیبی که جمع کرده بودم از خانه پدری فرار کردم و به ایران بازگشتم .

به محض رسیدن به ایران ، خانواده ام مرا در بیمارستان بستری کردند . ابتدا بیماری من را سل تشخیص دادند ولی بعد از مدت کوتاهی علت اصلی بیماری ام را تشخیص دادند و در نامه ای خطاب به پدرم گفتند : اگر بیش از این پافشاری کنی فرزندت از بین می رود ... و سرانجام من در ایران ماندم و نزد استاد حسین یا حقی تعلیم موسیقی را به صورت جدی ادامه دادم .

آن زمان چند سال داشتید ؟

حدودأ سیزده یا چهارده سال .

به یادم می آید ، در آن سالها به علت کوچکی جثه ، ویولون را نمی توانستم زیر چانه نگهدارم و دست چپ من مرتب بالا می آمد . یک روز استاد ویولونش را گذاشت روی میز و از کلاس بیرون رفت پس از مدتی با یک گلوله نخ که اندازه اش قدری از توپ پینگ پنگ بزرگتر بود ، بازگشت و گفت: ویولون را بگیر دستت . بعد هم بلافاصله گلوله نخ را کف دست من گذاشت به طوری که دست من به کلی مثل فلج ها شد ، در همین حال به من گفت : حالا باید تمرین کنی .

پرسیدم : چرا این کار را کردید ؟

گفتند : باید دست تو عادت کند که این طور بایستد و ویولون را در دست نگه نداری بلکه باید با چانه ات نگهداری چون گذشتگان حالت صحیح نگهداری ویولون را به ما نیاموختند و ما خودمان از نواختن کمانچه با نواختن ویولون آشنا شدیم . من باید امروز طرز درست گرفتن ویولون را به تو بیاموزم ، می خواهم اشتباهی که در مورد ما شد ، درباره تو تکرار نشود .

* این اشتباهی بزرگ است که سنگینی ویولون را با دست چپ نگهدارند ، این عمل غلط است . حدود چهل درصد از قدرت فیزیکی دست نوازنده را هنگام نواختن می کاهد . نوازنده باید ویولون را زیر چانه قرار دهد و وزن آن را به وسیله عضلات چانه و گردن نگهدارد ، یعنی نوازنده هنگام نواختن اگر بایستد از دو طرف ، دستهایش را به بدن خود آویزان کند ( مثل این که خبردار ایستاده ) ، ویولون سر جایش بماند و از زیر چانه او نیفتد ، آن وقت است که ویولونیست می تواند از تمام قدرت دست و پنجه هایش برای نوازندگی استفاده کند .

همین متد را نیز دایی جان به شاگردان دیگرش مثل : مهدی خالدی ، مجید وفادار ، ( که از شاگردان صبا نیز بودند ) نیز آموخت .

خاطرم هست که مرا از سن پانزده سالگی نزد استاد صبا فرستادند تا در کلاس ایشان افتخار حضور داشته باشم که یکی دو سالی هم نزد مرحوم صبا کارم را ادامه دادم .

مادرم اتاق کوچکی در زیر زمین خانه برای من آماده کرده بود . صبحها ساعت پنج ، زودتر از اینکه اهل خانه از خواب بیدار شوند به اتاق می رفتم و در را بر روی خودم می بستم و شروع می کردم به تمرین تا ساعت هفت و نیم که باید به مدرسه می رفتم . فاصله خانه تا مدرسه حدود 300 متر بود که من همیشه این مسافت را می دویدم . شیفت اول مدرسه تا ساعت یازده و نیم بود (البته توجه داشته باشید که ما آن موقع هم صبح به مدرسه میرفتیم هم بعد از ظهر) به خانه بازمی گشتم . دوباره به زیر زمین رفته و شروع می کردم به ساز زدن . این کار تا ساعت دو بعد از ظهر ادامه داشت . بعد با سرعت نهار می خوردم و به مدرسه می رفتم . عصر هم زودتر از همه خودم را به منزل می رساندم و دوباره سراغ ساز میرفتم .

یادم هست که همسایه ها به مادرم معترض شده بودند ، می گفتند : پسر شما خواب و استراحت را از ما گرفته است . از پنج صبح تا نیمه شب ساز می زند ... اگر جلوی او را نگیرید ، می رویم و از شما شکایت می کنیم .

چند بار هم بیمار شدم . ساعت طولانی به زیر زمین رفتن و در را به روی خود بستن از خواب و خوراک کاستن و ... به سلامتی من خیلی لطمه زد . به گونه ای که مادرم به شدت به من معترض شد .

به خاطر همین تمرینات من همیشه از بقیه شاگردان جلوتر بودم ، به همین دلیل هم سوء تفاهم برای شاگردان ایجاد شده بود . آنها می گفتند : چون پرویز خواهر زاده استاد است ، به همین دلیل استاد به او درست تر و کامل تر درس می دهد . در حالیکه اینطور نبود . بارها اتفاق افتاده بود که مرحوم دایی درس من را دیرتر از بقیه می داد ، بگذریم ... .

من به حدی پیشرفت کرده بودم که وقتی دایی مریض بود یا در رادیو بود ، درس شاگردان را من می دادم و یا اینکه بعضی وقتها که خوانندگانی می آمدند تا ترانه ها را یآد بگیرند ، دایی می گفت : پرویز برو ، این ترانه را به آن خانم یا آقای خواننده یاد بده .

بعدها که به سنین بالاتر رسیدم ، ارکستراسیون ، ساز شناسی و آن مسائلی که برای یک رهبر ارکستر و یک آهنگساز لازم است را هم آموختم . زیرا وقتی که من در سن هفده ، هجده سالگی آماده برای رهبری ارکستر و ساختن آهنگ شدم ، می بایست این مراحل را طی می کردم و این مسائل را بدانم . استادان اصلی من همین دو نفر یاحقی و صبا بودند .

روزها پس از دیگری سپری می شد تا اینکه برای اولین بار ( در سن پانزده سالگی ) به رادیو راه پیدا کردم و یک قطعه ساز تنها اجرا کردم . اما پدرم اجازه نداد که از نام فامیل صدیق پارسی استفاده کنم به همین دلیل دایی گفت : تو از این به بعد از نام فامیل یاحقی استفاده کن .

آغاز فعالیت جدی شما در رادیو به چه سالی باز می گردد ؟

سال 1334 یعنی از همان ورود آقای معینیان به رادیو و اداره انتشارات آن روز که بعدها به آن وزارت اطلاعات می گفتند .

در ابتدا با کدام یک از خوانندگان آن روز کار می کردید ؟

چند آهنگ برای آقای منوچهر همایون پور ساختم ، بعد هم با داریوش رفیعی کار کردم .

آیا در همان سالها به عنوان مفسر سیاسی با مطبوعات همکاری می کردید ؟

نه همکاری من با روزنامه ها برمی گردد به سالهای پیش از 1334 یعنی زمانی که من 16 یا 17 سال داشتم فکر می کنم حدود سال 1331. در آن سال ها به خاطر علاقه ای که به کار نویسندگی داشتم ، رفتم دنبال خبرنگاری تا سال 1334 .

آهنگ معروف " ای امید دل من کجایی " که با صدای استاد بنان اجرا شده بود را در چند سالگی ساختید ؟

19 سالگی . شعر این ترانه را " استاد نواب صفا " سروده اند که در گلهای شماره 172 اجرا شد .

چه کسانی در اجرای این اثر جاودانی شما را همراهی کردند ؟

استادان مرتضی محجوبی ( پیانو ) ، ابو الحسن صبا ، حسین یاحقی ، علی تجویدی ، حبیب الله بدیعی (ویولون ) ، نصر الله زرین پنجه (تار) ، حسینعلی وزیری تبار (قره نی ) حسین تهرانی ( تنبک ) و چند هنرمند دیگر که حدودأ بیست نفر می شدند . این آخرین برنامه ای بود که استاد صبا در آن حضور داشتند و بعد از دو سه هفته از دنیا رفتند .

هنرمندانی که نام بردید همگی از بزرگان موسیقی بودند ، چگونه با شما که فقط نوزده سال داشتید کار کردند ؟

وقتی من رفتم که آهنگ را برای اجرا آماده کنم ، به خاطر احترامی که به استاد صبا قائل بودم ، از ایشان خواستم تا ارکستر را رهبری کنند . ولی استاد با بزرگواری همیشگی از جا بلند شدند و با آرشه ویولون روی دسته صندلی زدند و ارکستر را امر به سکوت کردند . بعد هم با صدای بلند گفتند : چون شما آهنگ را ساخته اید ، من سر جای خودم می نشینم . شما خودتان بیایید و ارکستر را رهبری کنید .

* یک خاطره دیگر هم در مورد این آهنگ برایتان نقل می کنم . استاد مرتضی محجوبی با اینکه هنرمندی بزرگ و بی نظیر بود خط نت بین المللی را نمی دانست به من گفت : این آهنگ را یک بار بزن تا من آن را اجرا کنم . من آهنگ را با ویولون نواختم ، استاد پاکت سیگار خود را درآورد و یک چیزهایی روی آن نوشت . همین نت فارسی قدیمی بود . بعد به من رو کرد و گفت : این جمله را بزن ، آن جمله را بزن . من هم مرتب می نواختم و ایشان روی پاکت سیگار را سیاه می کرد و آهنگ را با آن هم زیر و بم ها ، با خط مخصوص خودش نوشت . بعد هم که شما شاهدید این اثر چقدر زیبا و بدیع از کار درآمد .

شما یک ویولونیست صاحب سبک هستید ، به گونه ای که اغلب نوازندگان معاصر یا حتی نسل بعد از شما تأثیر زیادی از شیوه نوازندگی تان گرفته اند . ویژگی این سبک چیست ؟

من راوی زندگی خودم هستم . این سرگذشت من بود که به صورت سبک موسیقی به هنرستان عرضه شد . من کی هستم ؟ چه احساساتی داشته ام ؟ از دیدن پدیده ها چه عکس العملی در من ظاهر می شود ؟ نوارها و اصواتی که تار و پود وجود مرا به لرزه در می آوردند ، چیست و چگونه به من میرسند ؟ سعی من بر این است که پاسخ این پرسش ها را بیان کنم . همان طور که در ابتدا گفتم شیوه ی نوازندگی من بیانگر احساسات درونی ام است . آنچه بر من گذشت ، از لحظه تولد تا جایی که مغزم شکل گرفت و قوه تشخیص پیدا کردم را به زبان ساز روایت می کنم . راز خلق اصوات زیبا دو چیز است : قدرت خلاقیت و تکنیک نوازندگی . این ها جز موهبت خداوند ، چیز دیگری نیست .

به غیر از شما آیا فرد دیگری از خانواده تان به دنبال موسیقی رفت ؟

جمعأ هشت خواهر و برادر بودیم . البته همه آنها جز یک خواهر با من ناتنی هستند . متأسفانه خواهرم در یک حادثه رانندگی از دنیا رفت . پدرم چند بار ازدواج کرد که در آخرین ازدواج خود صاحب 2 پسر و 3 دختر شد . مادرم سال 1342 از دنیا رفت . به غیر از من ، برادر بزرگترم ، منصور یاحقی به موسیقی علاقمند است که نوازندگی سنتور را نزد استاد حبیب سماعی آموخته است . خواهرم که از دنیا رفت گرایش زیادی به موسیقی داشت . دشتی و شوشتری و منصوری را عاشقانه دوست داشت . من هم او را عاشقانه دوست داشتم . یادش به خیر که با رفتن او زندگی من دچار طوفانی هولناک شد . به یادش چند نواز ضبط کرده ام . به غیر از خواهر مرحومم و منصور ، بقیه خواهران و برادرانم به اندازه سر سوزن نه از موسیقی چیزی می فهمند ، نه آموخته اند و نه دنبالش رفته اند .

چرا در این سالها آهنگ و آثار تازه ای به وجود نیاورده اید ؟

در گذشته نه چندان دور شرایطی ( از نظر ارائه هنر موسیقی ) در جامعه ایجاد شد که موسیقی دان نمی توانست به فعالیت و خلاقیت های ادامه دهد . تا آن که بعد ها طی فتوایی از طرف بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران این محدودیت ها بر طرف شد و ارائه موسیقی اصیل ایرانی به دور از هر گونه ابتذال آغاز گردید .
من هم پس از هفته ها و ماههای زیادی که در افکار خود سیر و سلوک کردم ، به این نتیجه رسیدم که هنرمند اجازه ندارد به هر دلیل استعداد و هنر خدادادی خود را به کناری نهد و فراموش کند در این راه چه کرده است و چه آثاری خلق نموده و به وجود آورده است .

این شد که مصمم شدم در هر شرایطی به کار هنری خود (ولو آنکه شنونده ای نداشته باشد) ادامه داده و راه گذشته را کماکان بپیمایم .

به خاطر دارم ، زمانی که با شادروان بدیعی این موضوع را در میان گذاشتم ، او به شدت تحت تأثیر قرارا گرفت و به من گفت : آیا می دانی برای انجام چنین کار بزرگی ، چه مشکلاتی برایت پیش خواهد آمد ؟ (منظور آن شادروان تهیه وسایل و امکانات مناسب به صورت حرفه ای بود که به واقع حق هم با او بود) زیرا فراهم آوردن این امکانات ، واقعأ احتیاج به گذشت فراوان و صرفه نظر کردن از بسیاری مواهب مادی زندگی بود که بطور معمول همه افراد جامعه برای بدست آوردن آنها زحمت کشیده و فعالیت می کنند و من لاجرم برای رسیدن به اهداف خود که سر انجام به آن رسیدم ، می بایست از همه مواهب چشم پوشی می کردم . جالب آنکه پس از مصصم شدن به انجام تصمیماتم ، خود شادروان بدیعی نیز بر سر شوق آمده و با سماجت ها و القائات من ، وی نیز دست به تهیه وسایل لازم برای ثبت و ضبط آثار هنری در خانه شخصی زد .

با کمک چند تن از دوستان هنرمندم ، بویژه آقای بیژن ترقی بر آن شدم که با اساتیدی چون جلیل شهناز ، احمد عبادی ، جواد معروفی ، امیر ناصر افتتاح ، فرهنگ شریف ، محمد اسماعیلی و جهانگیر ملک تا حد ممکن و با توجه به شرایط زمان و مکان ، برنامه های متعددی در بداهه نوازی و گروه نوازی موسیقی اصیل ایران بر روی نواز ضبط و نگهداری کنم .

چون همه این برنامه ها با دقت و وسواس خاصی در منزل خودم ضبط شده و می شود ، به جزء عده معدودی از علاقمندان به هنر موسیقی ، اکثریت مردم از این تلاشهای مداوم و پیگیر بی اطلاع بوده و هستند و به همین دلیل است که این تصور پیش آمده ، من یا در ایران نیستم و یا اگر هستم ، کار هنری را کنار گذاشته ام .....

شادروان جواد بدیع زاده ، در یکی از یادداشت های خود درباره پرویز می نویسد:
(( طبیعت هر چندین سال و یا چندین قرن یکبار به درست کردن آدم هایی خارق العاده دست می زند ، پرویز یاحقی از آن آدم هایی است که کمتر از دست طبیعت هم ساخته است تا نظیر او را با چنین استعداد عجیبه یی خلق کند . ساز وی بیشترین اثرها را در جان و مغز و دل من داشته و خوشبختانه پرویز یاحقی جرو آنهایی است که به پا برجا ماندن موسیقی ایرانی و رونق آن کمک های دو چندان کرده و به آن دسته از متخصصین نشان داده که بیرون بردن این ساز از موسیقی ایرانی تا چه اندازه یی از جلال و ظرافت و قدرت و زیبایی موسیقی ایرانی خواهد کاست )) .

یاحقی در طول سالهای فعالیت هنری خود هیچگاه در راه آموزش هنرجویان موسیقی گام ننهاد و معتقد بود آموزش کار وی نیست؛ اما بودند عاشقان و شیفتگان صدای ساز وی که با صبر و حوصله و پشتکار سالها در پی یادگیری رازهای نوازندگی این ساز رام نشدنی در خدمت استاد بوده، تا شاید ذره‌ای از دریای مهارت وی را بچشند؛ نوازندگانی همچون دکتر جهانشاه برومند و شهرام خسروی و مهراب الهیاری، که اینک در غیاب استاد خویش نه همانند او ولی بسیار نزدیک به سبک او می‌نوازند تا شاید یاد وی را اینگونه زنده نگاه دارند.

آثار پرویز یاحقی دربرگیرنده مجموعه‌های تکنوازی ویلن، همنوازی و ترانه‌هایی است که با صدای خوانندگان ایرانی در سالهای پیش از انقلاب اسلامی در ایران (بیشتر در برنامه گل‌های رادیو ایران) خوانده شده است؛ از آن جمله:

«بیداد زمان» (به رهی دیدم برگ خزان...) ترانه سرا: بیژن ترقی
«کلبه من» (به سرایم آمد...)، ترانه سرا: بیژن ترقی
«مهر آفرین» (تو ای عشق من...)، ترانه سرا: اسماعیل نواب صفا
«نیاز» (می‌روی اکنون که این سوز نهان...)
«امید جان» (تو ای امید جان من...)
«ای فتنه کجایی» (ای خدا از آشیان ماندم جدا...)، ترانه سرا: کریم فکور
«مرا نفریبی» (تو بمان...)، ترانه سرا: بیژن ترقی



یاحقی در چند سال آخر عمر خود به علت مصدومیت قادر به نوازندگی نبود و این قضیه لطمه روحی شدیدی به او وارد کرد. او در سن 70 سالگی به علت ایست قلبی در خانهٔ خود در تهران درگذشت. او را در بهشت زهرا قطعه هنرمندان به خاک سپردند.